فطرت

«فطرت» عنوان بحث‌هایی است از متفکر شهید استاد مرتضی مطهری که در سال‌های 1355 و 1356 در تهران در جمع معلمان و دبیران مدرسه نیکان در ده‏ جلسه ایراد شده است.

از ایرانصدا بشنوید

«فطرت» عنوان بحث‌هایی است از متفکر شهید استاد مرتضی مطهری که در سال‌های 1355 و 1356 در تهران، در جمع معلمان و دبیران مدرسه نیکان، در ده‏ جلسه ایراد شده است و ظاهراً به سبب برخورد با نهضت اسلامی و افزایش مشاغل‏ اجتماعی استاد شهید متوقف شد؛ اما در سال 1369 انتشارات صدرا آن را به چاپ رساند.
فطرت را درباره انسان به کار می‏‌بریم. فطرت مانند طبیعت‏ و غریزه، امری تکوینی است؛ یعنی جزء سرشت انسان است ( اگر می‏‌گویم‏ تکوینی است می‏‌خواهم بگویم اکتسابی نیست)، امری است که از غریزه‏ آگاهانه‏‌تر است. انسان آن‌چه را که می‏‌داند، می‏‌تواند بداند که می‏‌داند، یعنی انسان سلسله فطریاتی دارد و می‏‌داند که چنین فطریاتی دارد.
آیا انسان فطریاتی دارد ؟
تفاوت دیگری که فطرت با غریزه دارد، این است که غریزه در حدود مسائل‏ مادی زندگی حیوان است و فطرت انسان مربوط می‏‌شود به مسائلی که ما آنها را مسائل انسانی (مسائل ماوراء حیوانی) می‏‌نامیم؛ پس درحقیقت [بحث‏] فطرت این است که آیا این مسائلی که به عنوان مسائل خاص انسانی یعنی‏ ماوراء حیوانی مطرح است و برای حیوان مطرح نیست، همه اکتسابی است و ریشه‏‌ای در ساختمان انسان ندارد؟ یا این‌که نه، همه این مسائل ریشه‏‌ای در ساختمان انسان دارد و فطری انسان است؟ مثلاً مسئله‏‌ای است به نام حقیقت‏‌خواهی که خودش یک مطلبی است.
آیا مسائلی که قرآن مجید از زبان‏ نوع انسان بیان می‏‌کند، فطری است یا خیر؟ مثلاً قرآن می‏‌فرماید: «و یقول‏ الانسان‏ اذا ما مت لسوف اخرج حیا » آیا از اینجا دانسته نمی‏‌شود که اعتقاد به رستاخیز فطری نیست؟ این سؤال از نظر کلی سؤال خوبی است یعنی سؤالی است که باید روی آن‏ کار کرد و دید که آیا مجموع آن‌چه قرآن از زبان نوع انسان نقل می‏‌کند، مربوط به یک سلسله امور فطری انسان است یا نه؟ به هر حال این سؤال به‏ صورت کلی مطرح است و باید مجموع آیاتی که در این زمینه‏ هست، جمع آوری بشود.
ولی آن‌چه راجع به آیه «و یقول‏ الانسان‏ اذا ما مت لسوف اخرج حیا » زنده می‏‌شوند، ولی این زنده‌شدن را یک نوع بازگشت به دنیا تلقی می‏‌کرده‏ است که بیشتر مردم این طور تلقی می‏‌کنند، نه بازگشت به خدا. اگر تصور ما از معاد این باشد که نوعی بازگشت جدید به همین دنیاست، قدر مسلم اعتقاد به معاد یک امر فطری نیست، اما اگر تصورمان‏ از معاد این باشد که واقعیت و حقیقتش بازگشت به خداست، آن وقت امری می‏‌شود مربوط به رابطه انسان و خدا که این را می‏‌توانیم در محلش‏ بحث کنیم که این، امری فطری است.