- 5402
- 1000
- 1000
- 1000
روز « ر+1 » (جلد دوم)
کتاب گویای روز «ر+1» ، مشروح سه جلسه از جلسات شورای فرماندهان ارتش پهلوی در آخرین ماه های حکومت محمدرضا شاه یعنی دی و بهمن 1357 است
از ایرانصدا بشنوید
کتاب گویای روز «ر+1» (روز ر به‌علاوۀ یک)، مشروح 3 جلسه از جلسات شورای فرماندهان ارتش شاهنشاهی، در آخرین ماه‌های حکومت پهلوی - یعنی دی و بهمن ماه 1357 - است.
پس از سقوط دولت نظامی ارتشبد غلامرضا ازهاری، تظاهرات مردم در سراسر کشور اوج گرفته و محمدرضاشاه پهلوی با توصیۀ هم‌پیمانان غربی خود، تصمیم به خروج از کشور می‌گیرد.
وی برای حفظ رژیم سلطنتی خویش، شاپور بختیار را به‌عنوان نخست‌وزیر برمی‌گزیند.
در این میان نقش ارتش شاهنشاهی در تحولات سیاسی کشور به‌عنوان یک نیروی نظامی بزرگ، در آینۀ محافل سیاسی، مطبوعاتی و نظامی داخل و خارج از ایران، مطرح می‌شود.
فرماندهان نظامی که تا پیش از این تحت امر شاه بودند، تصمیم گرفتند برای جلوگیری از فروپاشی کل نظام شاهنشاهی و حفظ یکپارچگی ارتش - در هیاهوی بحرآن‌های سیاسی و داخلی، با یکدیگر تبادل نظر کنند.
دربارۀ محتوای این جلسات و گفت‌وگوهای سران ارتش پهلوی، منابع بسیار اندکی وجود دارد. اما بر اساس اسناد محرمانه و صداهای ضبط شده از آن دوران؛ جلسات شورای فرماندهان ستاد بزرگ ارتشتاران، از تاریخ 25 دی ماه 1357 تا روز 22 بهمن همان سال، چندین بار برگزار شده است.
آخرین این جلسات در روز 22 بهمن با حضور 27 تن از عالی‌رتبه‌ترین فرماندهان ارتش تشکیل شد و همگی آن‌ها پای بیانیه‌ای را امضا نمودند که رأی به بی‌طرفی ارتش می‌داد؛ تا بدین صورت انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) پا به عرصه ظهور بگذارد.
ارتشبد عباس قره‌باغی تاریخ اولین جلسه را تحت عنوان «کمیتۀ بحران» در روز 14 دی ماه 1357 ذکر می‌کند و شرکت‌کنندگان در این جلسات را به شرح زیر معرفی می‌نماید: ارتشبد حسن طوفانیان: جانشین وزیر جنگ و رئیس سازمان صنایع دفاع پهلوی؛ سپهبد عبدالعلی بدره‌ای: فرماندۀ نیروی زمینی و سرپرست گارد شاهنشاهی؛ دریاسالار کمال‌الدین میرحبیب‌اللهی: فرماندۀ نیروی دریایی شاهنشاهی؛ سپهبد امیرحسین ربیعی: فرماندۀ نیروی هوایی شاهنشاهی؛ سپهبد ناصر مقدم: معاون نخست‌وزیر و رئیس ساواک و سرلشکر پرویز امینی‌افشار رئیس اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران.
در همین رابطه ارتشبد قره‌باغی اشاره می‌کند که برحسب نیاز فرماندۀ ژاندارمری، رئیس شهربانی، جانشین ستاد بزرگ ارتشتاران، معاونان و رؤسای ادارات ستاد و یا سایر امراء ارتش نیز در جلسات این کمیته شرکت می‌کردند.
ژنرال رابرت هایزر (نمایندۀ رئیس جمهور آمریکا جیمی کارتر) در کتاب خود به نام «مأموریت در تهران»، از هیأت دیگری نام برده است که با شرکت سپهبد ربیعی: فرماندۀ نیروی هوایی، دریاسالار حبیب‌اللهی: فرماندۀ نیروی دریایی، ارتشبد طوفانیان: رئیس سازمان صنایع دفاع و تیمسار خسروداد: فرماندۀ هوانیروز تشکیل جلسه می‌داده و می‌نویسد: «ذهن من دچار این سؤال شده بود که اگر این مردان می‌توانستند با هم کار کنند و یک هیأت تشکیل دهند، شاید می‌توانستند دوشادوش هم از شاپور بختیار (نخست‌وزیر وقت) حمایت کنند».
همچنین ژنرال هایزر برای تشویق سرداران ارتش شاه در راستای برنامه‌ریزی برای اقدام نظامی مؤثر و بازگرداندن کشور به وضع عادی، همچنین در صورت لزوم اقدام به کودتای نظامی؛ به آن‌ها پیشنهاد می‌کند تا جلسات مشترک دیگری را نیز برگزار نمایند.
بنابراین نخستین جلسه مشترک با حضور هایزر و ژنرال گاست (رئیس هیأت مستشاری آمریکا در ایران)، ارتشبد طوفانیان، ارتشبد قره‌باغی، سپهبد ربیعی و دریاسالار حبیب‌الهی؛ در عصر روز سه شنبه مورخ 19 دی ماه 1357 برگزار شد و گروه برنامه‌ریز برای گرفتن قدرت و کنترل عوامل صنعتی و ذخایر مالی کشور ، کار خود را از روز چهارشنبه مورخ 20 دی ماه آغاز کردند.
به این ترتیب آن چه از میان این اسناد به دست ما رسیده است، نشان می‌دهد که علاوه بر جلسات شورای فرماندهان - که در این کتاب گویا مشروح مذاکرات 3 جلسه از آن را خواهید شنید – نشست‌های دیگری نیز در سطوح بالای فرماندهان نظامی و مستشاران آمریکایی برگزار می‌شده است؛ مانند: جلسات کمیته بحران و گروه‌های برنامه‌ریز که به تدوین طرح‌های اشغال، کنترل و راه‌اندازی مراکز نظامی، اقتصادی، مخابراتی و دیگر اماکن حساس در کشور مشغول بوده‌اند.
در هرحال، این‌طور به نظر می‌رسد که جلسات شورای فرماندهان، اصولاً برای بررسی اوضاع سیاسی، نظامی و اجتماعی کل کشور و چگونگی اجرای طرح‌ها و تصمیم‌گیری درخصوص اقدامات مقتضی ارتش در آن روزهای بحرانی تشکیل می‌شده است.
•لازم به ذکر است عنوان این کتاب گویا برگرفته از اسم رمزی است که اعضای جلسات مذکور برای روزهای حساس «قبل و بعد» از خروج شاه از کشور برگزیده‌اند، که مضمون آن به این شرح است:
روز « ر » یا روز «موعود» (26 دی ماه 1357): همان روزی است که محمدرضا شاه پهلوی از کشور خارج شد؛ روز « ر منهای 1 »: به روز قبل از خروج شاه اشاره دارد و از روز « ر به‌علاوۀ 1 » به نام روز بعد از خروج شاه از ایران یاد می‌شود.
پس از سقوط دولت نظامی ارتشبد غلامرضا ازهاری، تظاهرات مردم در سراسر کشور اوج گرفته و محمدرضاشاه پهلوی با توصیۀ هم‌پیمانان غربی خود، تصمیم به خروج از کشور می‌گیرد.
وی برای حفظ رژیم سلطنتی خویش، شاپور بختیار را به‌عنوان نخست‌وزیر برمی‌گزیند.
در این میان نقش ارتش شاهنشاهی در تحولات سیاسی کشور به‌عنوان یک نیروی نظامی بزرگ، در آینۀ محافل سیاسی، مطبوعاتی و نظامی داخل و خارج از ایران، مطرح می‌شود.
فرماندهان نظامی که تا پیش از این تحت امر شاه بودند، تصمیم گرفتند برای جلوگیری از فروپاشی کل نظام شاهنشاهی و حفظ یکپارچگی ارتش - در هیاهوی بحرآن‌های سیاسی و داخلی، با یکدیگر تبادل نظر کنند.
دربارۀ محتوای این جلسات و گفت‌وگوهای سران ارتش پهلوی، منابع بسیار اندکی وجود دارد. اما بر اساس اسناد محرمانه و صداهای ضبط شده از آن دوران؛ جلسات شورای فرماندهان ستاد بزرگ ارتشتاران، از تاریخ 25 دی ماه 1357 تا روز 22 بهمن همان سال، چندین بار برگزار شده است.
آخرین این جلسات در روز 22 بهمن با حضور 27 تن از عالی‌رتبه‌ترین فرماندهان ارتش تشکیل شد و همگی آن‌ها پای بیانیه‌ای را امضا نمودند که رأی به بی‌طرفی ارتش می‌داد؛ تا بدین صورت انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) پا به عرصه ظهور بگذارد.
ارتشبد عباس قره‌باغی تاریخ اولین جلسه را تحت عنوان «کمیتۀ بحران» در روز 14 دی ماه 1357 ذکر می‌کند و شرکت‌کنندگان در این جلسات را به شرح زیر معرفی می‌نماید: ارتشبد حسن طوفانیان: جانشین وزیر جنگ و رئیس سازمان صنایع دفاع پهلوی؛ سپهبد عبدالعلی بدره‌ای: فرماندۀ نیروی زمینی و سرپرست گارد شاهنشاهی؛ دریاسالار کمال‌الدین میرحبیب‌اللهی: فرماندۀ نیروی دریایی شاهنشاهی؛ سپهبد امیرحسین ربیعی: فرماندۀ نیروی هوایی شاهنشاهی؛ سپهبد ناصر مقدم: معاون نخست‌وزیر و رئیس ساواک و سرلشکر پرویز امینی‌افشار رئیس اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران.
در همین رابطه ارتشبد قره‌باغی اشاره می‌کند که برحسب نیاز فرماندۀ ژاندارمری، رئیس شهربانی، جانشین ستاد بزرگ ارتشتاران، معاونان و رؤسای ادارات ستاد و یا سایر امراء ارتش نیز در جلسات این کمیته شرکت می‌کردند.
ژنرال رابرت هایزر (نمایندۀ رئیس جمهور آمریکا جیمی کارتر) در کتاب خود به نام «مأموریت در تهران»، از هیأت دیگری نام برده است که با شرکت سپهبد ربیعی: فرماندۀ نیروی هوایی، دریاسالار حبیب‌اللهی: فرماندۀ نیروی دریایی، ارتشبد طوفانیان: رئیس سازمان صنایع دفاع و تیمسار خسروداد: فرماندۀ هوانیروز تشکیل جلسه می‌داده و می‌نویسد: «ذهن من دچار این سؤال شده بود که اگر این مردان می‌توانستند با هم کار کنند و یک هیأت تشکیل دهند، شاید می‌توانستند دوشادوش هم از شاپور بختیار (نخست‌وزیر وقت) حمایت کنند».
همچنین ژنرال هایزر برای تشویق سرداران ارتش شاه در راستای برنامه‌ریزی برای اقدام نظامی مؤثر و بازگرداندن کشور به وضع عادی، همچنین در صورت لزوم اقدام به کودتای نظامی؛ به آن‌ها پیشنهاد می‌کند تا جلسات مشترک دیگری را نیز برگزار نمایند.
بنابراین نخستین جلسه مشترک با حضور هایزر و ژنرال گاست (رئیس هیأت مستشاری آمریکا در ایران)، ارتشبد طوفانیان، ارتشبد قره‌باغی، سپهبد ربیعی و دریاسالار حبیب‌الهی؛ در عصر روز سه شنبه مورخ 19 دی ماه 1357 برگزار شد و گروه برنامه‌ریز برای گرفتن قدرت و کنترل عوامل صنعتی و ذخایر مالی کشور ، کار خود را از روز چهارشنبه مورخ 20 دی ماه آغاز کردند.
به این ترتیب آن چه از میان این اسناد به دست ما رسیده است، نشان می‌دهد که علاوه بر جلسات شورای فرماندهان - که در این کتاب گویا مشروح مذاکرات 3 جلسه از آن را خواهید شنید – نشست‌های دیگری نیز در سطوح بالای فرماندهان نظامی و مستشاران آمریکایی برگزار می‌شده است؛ مانند: جلسات کمیته بحران و گروه‌های برنامه‌ریز که به تدوین طرح‌های اشغال، کنترل و راه‌اندازی مراکز نظامی، اقتصادی، مخابراتی و دیگر اماکن حساس در کشور مشغول بوده‌اند.
در هرحال، این‌طور به نظر می‌رسد که جلسات شورای فرماندهان، اصولاً برای بررسی اوضاع سیاسی، نظامی و اجتماعی کل کشور و چگونگی اجرای طرح‌ها و تصمیم‌گیری درخصوص اقدامات مقتضی ارتش در آن روزهای بحرانی تشکیل می‌شده است.
•لازم به ذکر است عنوان این کتاب گویا برگرفته از اسم رمزی است که اعضای جلسات مذکور برای روزهای حساس «قبل و بعد» از خروج شاه از کشور برگزیده‌اند، که مضمون آن به این شرح است:
روز « ر » یا روز «موعود» (26 دی ماه 1357): همان روزی است که محمدرضا شاه پهلوی از کشور خارج شد؛ روز « ر منهای 1 »: به روز قبل از خروج شاه اشاره دارد و از روز « ر به‌علاوۀ 1 » به نام روز بعد از خروج شاه از ایران یاد می‌شود.
امتیاز
کیفیت هنری و اجرای صداپیشگان
محتوا و داستان
کاربر مهمان
کاربر مهمان